دریای معنا و بحر الهی

قصّه بَط بچگان که مرغ ِخانگى پروردشان

 قصّه بط بچگان: براى آگاهى از مأخذ این قصه نگاه کنید به: مقالات شمس، و مآخذ قصص و تمثیلات مثنوى.[1]

مرغ خانه: استعاره از جسم، و آن چه وابسته به جسم است.

خشکى پر: که در خشکى تواند پرید.

میل دریا: استعاره از توجه به معنویات.

بدرایه: یعنی بد راى، بد اندیش، یا صاحبِ نظرهای نادرست.

خشک و تر: استعاره از دارا بودن نیروى جسمانى و عقلانى.

خانه گنده: این ترکیب در دفتر سوم مثنوى آمده و در دیوان کبیر «خانه کنده» ضبط شده و مرحوم فروزانفر آن را «خانه برانداز» و «خانه خراب» معنى کرده . ودر این بیت معنى « محصور در خشکى » معنا مى‏دهد.

 ( 3782) تو تخم مرغابى هستى اگر چه مرغ خانگى تو را زیر پر گرفته و چون دایه تربیت نمود. ( 3783) مادر تو مرغابى آن دریا است و دایه تو خاکى و خشکى پرست بود. ( 3784) این تمایلى که طبیعت جانت بدریا دارد از مادر بتو ارث رسیده‏. ( 3785) و میل به خشکى از این دایه است تو دایه را رها کن که او بد راه است. ( 3786) دایه را در خشکى گذاشته و چون مرغابیها بدریاى معنى بشتاب‏. ( 3787) اگر دایه تو را از آب بترساند نترس و با شتاب تمام بدریا رو. ( 3788) تو مرغابى هستى در خشکى و دریا زندگى توانى کرد مثل مرغ خانگى نیستى که در خانه خاکى کنده خاکى باشى‏.

اصل انسان مرغابی است، نه مرغ خانگی؛ هر چند مرغ خانگی و خاکی او را پرورش داده است. در این تمثیل کوتاه، مرغ خانگی انسان دنیادوست و مرغابی، روح خداجو وکمال‌طلب است. «دریا» دریای معنا و بحر الهی است. «دایه» کسانی هستند که علم ظاهر دارند و می‌پندارند که همهْ مسائل را جواب می‏‏دهند، یا نفس انسانی است که نهاد خداجوی ما را به بی‌راهه می‏‏کشاند.